دوره 1، شماره 3، 1404، صفحات 60 - 76

نویسندگان : محمد نبی بهمن پور* ¹ ، مهربان هادی پیکانی ²

چکیده :
این مقاله مروری با بهره‌گیری از روش تحلیل مضمون به بررسی گفتمان سیاست‌های عدالت اجتماعی در دولت‌های پس از انقلاب اسلامی ایران می‌پردازد. داده‌ها شامل متون رسمی برنامه‌های پنج‌ساله توسعه، لوایح قانونی و سخنرانی‌های رؤسای جمهور در بازه‌ی زمانی ۱۳۵۸–۱۴۰۲ است که با خوانش مکرر و کدگذاری اولیه، سه مضمون محوری «عدالت توزیعی»، «عدالت مشارکتی» و «عدالت هنجاری» استخراج و بازبینی شد. یافته‌ها نشان می‌دهد هر دولت بسته به اولویت‌های ایدئولوژیک و شرایط ساختاری، بر یکی از این ابعاد تأکید داشته؛ اما هسته‌ی نظری و ارزش‌های بنیادین عدالت در چارچوب گفتمان انقلاب اسلامی ثابت باقی مانده است. تحلیل رابطه‌ی میان مضامین و مصادیق عملی حاکی از آن است که گرچه سیاست‌های توزیعی و مشارکتی در بسیاری موارد مکمل یکدیگر بوده‌اند، گاهی در اجرا از انسجام لازم برخوردار نبوده و تداومی خطی نداشته‌اند. اهمیت پیوند میان ابعاد توزیعی، مشارکتی و هنجاری برای تقویت کارآمدی و عدالت‌بخشی سیاست‌ها مورد تأکید قرار می‌گیرد. در پایان، پیشنهاد می‌شود پژوهش‌های آینده بر سنجش اثربخشی هریک از مضامین بر شاخص‌های کمی عدالت (مانند ضریب جینی و نرخ فقر) متمرکز شوند تا امکان طراحی راهبردهای تلفیقی و هدفمند فراهم گردد.

کلمات کلیدی :
عدالت اجتماعی؛ تحلیل مضمون؛ گفتمان انقلاب اسلامی؛ عدالت توزیعی؛ عدالت مشارکتی؛ عدالت هنجاری؛ سیاست‌ اجتماع