دوره 1، شماره 3، 1404، صفحات 107 - 123

نویسندگان : کلثوم جمالی باری* ¹

چکیده :
رشد و گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی یکی از چالش‌های اساسی مدیریت شهری و منطقه‌ای در کشورهای در حال توسعه همچون ایران است. استان آذربایجان غربی، به‌دلیل موقعیت مرزی، تحرکات جمعیتی و نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی، بیش از پیش در معرض شکل‌گیری این سکونتگاه‌ها قرار دارد. پژوهش حاضر با رویکرد آینده‌پژوهی و تأکید بر برنامه‌ریزی کاربری زمین، به شناسایی عوامل کلیدی مؤثر بر فرآیند شکل‌گیری و رشد سکونتگاه‌های غیررسمی پرداخته و سناریوهای احتمالی آینده این پدیده را در سطح استان بررسی کرده است. با تلفیق روش‌های تحلیلی و مشارکتی از جمله دلفی، تحلیل اثرات متقاطع و سناریونویسی، پیشران‌هایی مانند توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل، مدیریت منابع آب، تحولات جمعیتی و تقویت جایگاه مراکز میانی شهری به‌عنوان مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر آینده ساختار فضایی استان شناسایی شدند. نتایج نشان می‌دهد اتخاذ سیاست‌های برنامه‌ریزی فضایی مبتنی بر تقویت شبکه شهرهای کوچک و میان‌مرتبه و توزیع متوازن امکانات، می‌تواند بستر کنترل رشد سکونتگاه‌های غیررسمی و تحقق توسعه پایدار را فراهم آورد. در پایان، پیشنهادهایی اجرایی برای بهبود حکمرانی منطقه‌ای و استفاده کارآمد از ابزارهای آینده‌پژوهی ارائه شده است.

کلمات کلیدی :
سکونتگاه غیررسمی، آینده‌پژوهی، سناریونویسی، برنامه‌ریزی کاربری زمین، آذربایجان غربی، توسعه منطقه‌ای، آمایش سرزمین