دوره و شماره : آماده انتشار

نویسندگان : سودا عبدالهی* ¹

چکیده :
تحولات سریع فناوری اطلاعات و ارتباطات، دنیای معاصر را با پدیده‌ای روبه‌رو ساخته است که به نام «داده‌های بزرگ» (Big Data) شناخته می‌شود؛ داده‌هایی که به واسطه حجم انبوه، تنوع شکل، ماهیت پویا و قابلیت پردازش سریع، انقلابی در روش‌های سنتی کشف و مقابله با جرایم ایجاد کرده‌اند. هدف این پژوهش، بررسی و تبیین نقش داده‌های بزرگ در فرایند کشف جرایم و ارتقای پلیس‌گری هوشمند در چارچوب حقوق جزای ایران است. در این مسیر، تلاش شده است با تحلیلی جامع، ابعاد مفهومی، کاربردی، فرصت‌ها و تهدیدهای ناشی از به‌کارگیری داده‌های بزرگ مورد واکاوی قرار گیرد و راهکارهایی بومی و حقوق‌بنیان برای بهره‌برداری کارآمد و ایمن از این فناوری ارائه گردد. بر اساس مطالعات نظری و شواهد میدانی، داده‌های بزرگ این امکان را برای نهادهای انتظامی و عدلی ایجاد می‌کند که با تحلیل داده‌های حجیم و متنوع از منابعی همچون شبکه‌های اجتماعی، دوربین‌های نظارتی، سامانه‌های الکترونیکی و داده‌های بانکی، به کشف الگوهای رفتاری مجرمان، پیش‌بینی روندهای جرم و شناسایی نقاط حادثه‌خیز اقدام نمایند. این رویکرد می‌تواند منجر به افزایش اثربخشی اقدامات پلیسی، بهبود فرآیند تصمیم‌گیری، پیشگیری کارآمدتر از وقوع جرم و استنادپذیری دقیق‌تر ادله الکترونیکی در محاکم گردد. با این حال، بهره‌گیری از داده‌های بزرگ در نظام عدالت کیفری ایران بدون چالش نیست؛ از مهم‌ترین چالش‌ها می‌توان به نقض حریم خصوصی، ریسک‌های امنیتی در مدیریت داده‌ها، ضعف در قوانین حفاظت از داده‌های شخصی، اعتبار و اصالت ادله الکترونیکی، و فقدان آموزش تخصصی برای ضابطان و قضات اشاره نمود. مقاله حاضر در نهایت، ضمن تحلیل ظرفیت‌ها و خلاءهای نظام حقوق جزای ایران مرتبط با داده‌های بزرگ، بر ضرورت تدوین قوانین جامع، ایجاد سازوکارهای نظارتی مستقل، شفافیت در سیاست‌های جمع‌آوری و پردازش داده‌ها، تقویت آموزش‌های تخصصی و بومی‌سازی فناوری بر اساس ملاحظات حقوقی و فرهنگی کشور تأکید دارد. دستیابی به توازن میان کارایی فناوری و الزامات حقوق بشری، مهم‌ترین پیش‌شرط تحقق بهره‌برداری ایمن و مشروع از داده‌های بزرگ در راستای ارتقاء پلیس‌گری هوشمند و حمایت از منافع عمومی در ایران است.

کلمات کلیدی :
داده‌های بزرگ، کشف جرم، پلیس‌گری هوشمند، حقوق جزای ایران، حریم خصوصی